Knippen bij embryo’s zorgt voor het plakken van onzekerheden

We leven in een tijd die wordt getekend door grote verandering en vooruitgang op vele vlakken. Het eerste waar we dan aan denken zijn natuurlijk de enorme mogelijkheden op digitaal vlak. Vaak vergeten we echter de grote medische ontdekkingen die ons langer doen leven en dodelijke ziektes draagbaarder maken. In dit artikel bespreken we een biologische techniek die bijna futuristisch klinkt, maar toch steeds meer een realiteit lijkt te worden. De keerzijde hiervan is echter de controversialiteit die het omringt. Ontdek met ons de wetenschappelijke doorbraak van CRISPR, een vorm van genetische modificatie.

Als we het over de ethische kwesties van genetische modificatie willen hebben, is een basiskennis van het wetenschappelijke principe onontbeerlijk. De meest bekende en onderzochte vorm van genbewerking is CRISPR-Cas9. We verwachten niet dat je het onthoudt, maar dit staat voor Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats (als je ooit eens wilt uitpakken met nutteloze weetjes). De Cas9 in de naam verwijst naar een enzyme dat CRISPR kan aanmaken. Als tweede belangrijke factor in de DNA-wijziging hebben we gRNA nodig, een of ander magisch middeltje uit de biologie dat heel dit proces mogelijk maakt. In zijn boek DNA maakt Lieven Scheire een passende analogie om dit systeem uit te leggen: CRISPR is eigenlijk niet meer dan een ctrl-X en ctrl-V functie in levende organismen. Het enzyme Cas9 is in dit geval de schaar om het ongewenste DNA weg te knippen en door een resem biologische processen plakt het zogenaamde guide-RNA het nieuwe, gewenste DNA in de plaats.

 

Maar hoe onschuldig en veelbelovend dat allemaal ook klinkt, veel wetenschappers zijn erg terughoudend over het gebruik van CRISPR, en zeker bij mensen. Het belangrijkste voorbeeld van een controverse rond het gebruik van de DNA-toolkit is die over He Jiankui. Deze Chinese wetenschapper gebruikte in november 2018 de techniek om het DNA van ongeborenen aan te passen om HIV-resistentie te bereiken. De discussie barstte los wanneer 122 andere Chinese wetenschappers een open brief ondertekenden waarbij ze Jiankui’s experiment afdeden als “waanzin”. Concreet maken zij zich zorgen over de risico’s die gevolg zijn van zijn acties. CRISPR is volgens hen immers nog te onvoorspelbaar en zou, vroeg of laat, nog onbekende bijeffecten kunnen hebben voor het kind. Ze erkennen wel dat het gestelde doel theoretisch gezien mogelijk is, maar vinden dat het experiment ethisch niet te verantwoorden valt. Daarnaast maken ze zich zorgen over de reputatie van de Chinese wetenschap en noemen ze het experiment oneerlijk tegenover al hun collega’s die hun werk wel volgens de ethische richtlijnen uitvoeren. De brief bleek succesvol in het opwekken van internationale aandacht en in december 2019 werd He Jiankui veroordeeld tot 3 jaar celstraf en een boete van omgerekend 380.000 euro.

 

Ook wetenschappers uit andere landen bekritiseren het experiment. Zo liet immunoloog Paul Proost van het Leuvense Rega-instituut optekenen dat hij deze ingreep ‘totaal onverantwoord’ vindt. Hij legt uit dat het eiwit dat onklaar wordt gemaakt in de ingreep normaal gezien zou beschermen tegen het westnijlvirus, dat in China verspreid wordt door muggen. Zonder dit eiwit is de kans op hersenvliesontstekingen en een dodelijke afloop waarschijnlijker.

 

In de kern is deze case een vraag over risico en beloning. Hoeveel risico zijn we bereid te nemen om een vreselijke ziekte als AIDS, die op veel plaatsen nog altijd woest rondwaart, beter te bestrijden. En dit is het punt waarop dit artikel een opiniestuk wordt. Een definitief en algemeen antwoord kunnen we niet bieden, maar de dialoog kan alleen maar gevoerd worden wanneer we elkaars mening horen en eruit leren.

 

Eerst en vooral moeten we zeer zeker erkennen dat het vooruitzicht van resistentie tegen AIDS een zeer aanlokkelijk vooruitzicht is. Het grote probleem is echter dat Jiankui risico’s nam die hij zelf niet in de hand of in het oog had. Denk maar aan de verhoogde kwetsbaarheid tegenover het westnijlvirus. Bovendien is dit een experiment zonder precedent. We weten niet wat voor effecten deze ongeborenen zullen ondervinden later in hun leven. Een experiment dat elementen bevat die zowel potentieel zeer schadelijk zijn en erg onvoorspelbaar staan en dat uitgevoerd wordt op mensen die nooit hebben besloten dat ze deel willen nemen aan deze test, valt moeilijk te verantwoorden. Zij zullen de gevolgen dragen, hun hele leven lang. De ingreep werd uitgevoerd op embryo’s, maar die embryo’s zullen opgroeien tot kindjes die op hun beurt zullen opgroeien tot volwassenen. En hun hele bewuste leven zullen zij, niet tot hun eigen besluit, ermee moeten leven dat ze experimenteel zijn. Een test die mogelijk fout afloopt. Kunnen we dat mensen aandoen?

 

Nu u alle informatie hebt, en een aantal verschillende meningen gehoord hebt, wordt het tijd om zelf na te denken waar de grens ligt. Want een ethisch-maatschappelijke discussie kunnen we enkel voeren als iedereen de kans krijgt om het probleem te leren kennen en een opinie te ontwikkelen.

 


Geschreven door

[tooltip tip=”Is vandaag jarig”]Bernd Calders[/tooltip]
[tooltip tip=” “]Bastian Geibel[/tooltip]

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.