Muzikale Maandag (#5)

Voor vandaag staan de twee bekendste finales van symfonieën op het programma.

 

Mozart: Symfonie 41 Jupiter deel 4

https://www.youtube.com/watch?v=EVWAhRFyoS0

 

Salzburg 1756, Johannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart, ook wel Wolfgang Amadeus Mozart genoemd, wordt geboren. Zijn vader Leopold Mozart is hofmusicus, componist en violist. Hij vindt de opleiding van zijn kinderen zeer belangrijk en geeft hen al vanaf jonge leeftijd muzieklessen. De kleine Mozart en zijn oudere zus Maria Anna, of Nannerl, leren beiden viool en piano spelen. Wanneer Wolfgang ongeveer 6 jaar oud is, gaat hij op concertreis doorheen heel Europa. Zijn zus en hij zijn echte wonderkinderen. Niet enkel speelt hij heel goed viool en piano, hij componeert zelfs al.

Wanneer Mozart wat ouder is, werkt hij aan het aartsbisschoppelijke hof in Salzburg. Maar hij wilt meer vrijheid en dient zijn ontslag in. Hij gaat wonen in Wenen en het publiek begint zijn composities steeds meer te waarderen. In 1782 trouwt hij met Constanze Weber, zij krijgen samen 6 kinderen waarvan er maar 2 de kindertijd overleven. Een hele tijd leven ze gelukkig samen, maar in de laatste jaren van zijn leven krijgt Mozart het financieel steeds moeilijker, het publiek heeft minder belangstelling voor zijn concerten en zijn levensstijl kost hem aanzienlijk wat. Mozart sterft in 1791. Hij is er zelf van overtuigd dat hij vergiftigd is, maar daar is geen enkel bewijs van. Poesjkin heeft dat gegeven gebruikt in zijn toneelstuk over Mozart en Salieri – een andere componist ten tijde van Mozart – waarin hij stelt dat Salieri uit jaloezie Mozart vergiftigd zou hebben. Later heeft dat werk dan weer een andere toneelschrijver, Peter Shaffer, beïnvloed. Van zijn toneelstuk is dan de populaire film Amadeus geregisseerd door Miloš Forman, gemaakt. Die film heeft ervoor gezorgd dat mensen nu vaak een verkeerd beeld hebben van Mozart en Salieri. De film is een fictief verhaal over de componisten en de kans is nihil dat Salieri echt de moordenaar van Mozart is. De Jupitersymfonie is de laatste die Mozart schrijft. Hij heeft deze zelf nooit gehoord. Velen zeggen dat Beethoven de romantische revolutie heeft veroorzaakt, maar in de laatste symfonie van Mozart kun je de emoties die zo kenmerkend zijn voor de romantiek al horen. Tegelijk kun je ook de invloeden van de Barok horen. Mozart krijgt op het moment dat hij werkt aan de symfonie van ambassadeur Van Swieten partituren van Bach en begint die ijverig te bestuderen. In het vierde deel komt dat tot uiting. Hij introduceert vier thema’s en met de polyfone -meerstemmige- passages komt er steeds meer en meer spanning. Op het einde (rond de vijfenhalve minuut) komen de vier thema’s allemaal gelijktijdig aan bod. De 41ste symfonie van Mozart wordt gezien als hoogtepunt van alle symfonieën. De uitvoering van Karl Böhm met de Berliner Philharmoniker wordt gezien als de beste uitvoering.

 

Beethoven: Symfonie 9 deel 4

https://www.youtube.com/watch?v=tfwHKKOQMQk

Ludwig Van Beethoven wordt geboren in 1770 in Bonn. Het is Van Beethoven en niet Von Beethoven, ik heb geen typfout gemaakt. Zijn grootvader Louis Van Beethoven komt van Mechelen. Beethovens vader was een muzikant en wilt net als Leopold Mozart zijn kind een muzikale opvoeding geven en van hem een wonderkind maken. Maar de vader van Beethoven is geregeld dronken en dwingt de kleine Beethoven dan om midden in de nacht op te staan en piano te spelen voor hem. De armoede maakt de jeugd van de componist niet gemakkelijk. Hij gaat maar kort naar school en kon zelfs niet vermenigvuldigen. Hij leert nooit echt goed rekenen en kan ook niet echt heel vlot schrijven. Alle tijd wordt besteed aan muziek. In 1787 vertrekt Beethoven naar Wenen om lessen te volgen bij Mozart, maar wanneer het bericht komt dat zijn moeder op sterven ligt, haast hij zich terug naar huis.

Later in 1792 vestigt Beethoven zich in Wenen, Mozart is een jaar eerder gestorven en hij neemt lessen bij Haydn. Maar tussen de twee componisten botert het niet echt. Een paar jaar later geeft hij zijn eerste openbare concert in Wenen. De componist bouwt een leven op als zelfstandig musicus. Rond 1802 begint hij last te krijgen van zijn gehoor. In 1819 is hij volledig doof. Als muzikant is doofheid natuurlijk een van de grootste nachtmerries. Beethoven is geen uitzondering. Na lang nagedacht te hebben besluit hij dan toch om geen zelfmoord te plegen, want hij heeft nog muziek die hij aan de wereld moet nalaten. Hij wilt nog werken schrijven waarvan de mensen kunnen genieten. Zo dirigeert hij op vrijdag 7 mei 1924 de première van zijn negende en laatste symfonie. Hij is compleet doof en -volgens de overlevering- moet een van de orkestleden hem omdraaien omdat hij niet hoort wanneer het stuk gedaan is. Zijn negende symfonie is de laatste die hij schrijft. Een paar jaar later in 1827 sterft hij. De laatste woorden van Beethoven zijn: ‘Plaudite amici, comedia finita est!’ ‘Vrienden, applaudisseer, de vertoning is voorbij!’ Zijn dood na de negende symfonie is de start van de zogenaamde ‘vloek van de negende’. Na Beethoven lijkt het wel dat negen symfonieën het maximum is. Schubert sterft nadat hij zijn negende geschreven heeft, Mahler is zo bang van de vloek dat hij zijn negende symfonie niet symfonie durft te noemen. In plaats daarvan geeft hij het werk de naam ‘Das Lied von der Erde’. Wanneer hij merkt dat hij niet dood is, begint hij aan zijn tiende symfonie, die hij negende noemt. Maar hij sterft terwijl hij werkt aan zijn elfde symfonie, die hij tiende noemt. Bruckner, Dvořák en vele anderen ondergingen hetzelfde lot. Het 9e Symfonie-syndroom is iets waarvan de oorsprong bij Beethoven ligt. Mozart en Haydn hebben daar duidelijk geen last van gehad. Mozart schrijft succesvol 41 symfonieën en Haydn haalt zelfs de 104. De negende van Beethoven heeft nog meer betekenis in de muziek- en Europese geschiedenis. Het is de eerste symfonie waarin zang gebruikt wordt. Tot dan toe is de bezetting een -drie keer raden- symfonieorkest. (Ik weet het wel, dat had je niet verwacht hé) Beethoven is de eerste om aan de traditionele bezetting een koor met solisten toe te voegen. Later voegen andere componisten ook nog piano toe aan het orkest en Tsjaikovski gaat zelfs zover om bij een van zijn stukken -Ouverture 1812-  klokken en kanonnen toe te voegen. Nu ja, waarom ook niet? Beethoven was de eerste die in zijn laatste symfonie de traditie doorbreekt en een pad vrijmaakt voor anderen. Als je de finale hoort, komt het thema je waarschijnlijk wel bekend voor. Althans, dat zou toch moeten. Het is het volkslied van Europa, geschreven op de tekst van Schiller Ode an die Freude. Jammer genoeg deelt zij haar lot met de koektrommelglimlach van de Mona Lisa, om Debussy te citeren. Het stuk is veel gebruikt in reclames en dergelijke. Maar dat verandert niets aan het feit dat het een echt meesterwerk is. De uitvoering hier is van het Cleveland Orchestra onder leiding van George Szell.

 


Geschreven door

[tooltip tip=” “]Ymke Cox[/tooltip]

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.